|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
May 1, 2020 - Droog
Magazine periodical for investigative
journalism  Het N.S.F.-monument - de namen Het N.S.F.-monument te Hilversum herdenkt acht door verzets-activiteiten omgekomen (ex-)werknemers van de voormalige Nederlandse Seintoestellen Fabriek (N.S.F., in 1947 omgedoopt in Philips Telecommunicatie Industrie), waar in de oorlog zo'n 2500 mensen werkten.
Maar
wie
waren ze? Wat voor verzet pleegden ze? Hoe kwamen
ze aan hun eind? Waar liggen ze begraven? En
waarom ontbreken deze vier (ex-)NSF-ers en
verzetsmannen?
Stichting De Hof, beheerder van dit oorlogsmonument weigert de ontbrekende namen toe te voegen, zo verklaarde Flor Wisse Smit-Kooman, de voorzitter van de stichting, op 30 april 2020.
.
Dick Buis was beroepsmatroos. In de zomer van 1940, als hij niet meer kan varen, trekt hij bij zijn ouders in Hilversum in en vindt emplooi bij de N.S.F., waar hij tot in het najaar van 1943 werkzaam blijft. Dan poogt hij via Spanje naar Engeland te reizen. Bij de Frans-Spaanse grensplaats Hendaye wordt hij gearresteerd. Hij zit drie maand in Frankrijk gevangen. In maart 1944 keert hij terug in Nederland.
to
top of page.
Jan van Dijk was
radiomonteur, werkzaam bij de NSF. Bronnen Cornelis van Dijk
(1909-1945). Oorlogsgravenstichting. Willem Selles
(1910-1945). Oorlogsgravenstichting. Jhr. Mr. Rijnhard
Willem de Beaufort (1919-1945).
Oorlogsgravenstichting. Baron Diederik
Jan van Lynden (1921-1945). Oorlogsgravenstichting.
Koos van Zomeren.
Een bevrijding. De Arbeiderspers, Amsterdam,
1991. https://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBNRC01:000029877:mpeg21:p028 T.M.
Sjenitzer-van Leening (red.), Dagboekfragmenten
1940-1945. Veen, Utrecht / Antwerpen 1985. Blz
614-615 Sander van
Walsum. ‘Na de oorlog was er geen enkele reden meer
om over het verzet te praten’. De Volkskrant,
Amsterdam, 03-05-2018. Interview Loek Caspers. Andere Tijden # 35.
Jaap van den Hul
was in verzetskringen bekend als 'Radio-Kees'. Hij
woonde aan de Kastanjelaan te Hilversum en werkte
bij de N.S.F.. Van den Hul was lid van de illegale
Radiodienst, die in 1943-1945 radioverbindingen
onderhield met Engeland en tussen verzetsgroepen in
de verschillende gewesten. Omdat hij na
tweeëneenhalf jaar na de oorlog overleed is hij
nooit door de overheid als oorlogsslachtoffer
erkend. Zijn graf heeft dan ook geen beschermde
status. Radiodienst
Bronnen J. van den Hul †. Bekend als „Radio Kees" in de bezettingsjaren. De Gooi- en Eembode, Hilversum, 15-01-1948. https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011173435:mpeg21:a0026 Hans Hoogenboom.
'Onvaderlandschlievenden'bij de NSF. Eigen Perk,
Hilversum, 2016/1. Blz. 56-87. Overzicht Raad van Verzet. In: Onderdrukking en verzet. Nederland in Oorlogstijd. Deel 4. De Illegaliteit. Redacteur H.M. Van Randwijk. Van Loghum Slaterus / J.M. Meulenhoff, Arngem / Amsterdam, [1954]. Blz 212. C.M. Schulten,
'Six, jhr. Pieter Jacob (1895-1986)', in Biografisch
Woordenboek van Nederland. Koosje de Beer.
Verraad viert hoogtij in boek 'De prooi wordt jager.
[Over boek van Koos Groen]/ Gooi- en Eembode,
Hilversum, 21-04-2016. '
to
top of page.
Floor
van der Laaken (ook gespeld als F. van der
Laken), verzetsnaam 'Lex', radiotechnicus en
werknemer van de N.S.F., werd commandant van
de Radiodienst van de Raad van Verzet, na de
arrestatie van zijn voorganger Jan Thijssen,
eind 1944.
Begin
april
1945 kreeg de commandant van de Zwolse
gevangenis het bevel een aantal gevangenen te
fusilleren als represaille voor een
spoorwegsabotage. Zes van hen, naast
Floor de Brit John Austin, RvV-er Dirk Eskes,
geheim agent Ben Buunk en de burgers Dirk van
Diepen en Gerrit van Unen, werden naar de
Geldersedijk bij Hattem gebracht, waar ze op de
vroege ochtend van de 4de april 1945 werden
gefusilleerd.
Bronnen Jelle Hooiveld. Oorlogsgraf van het
Gemenebest John Austian. Traces of War. [Gezien
23-04-2020] Monument aan de Geldersdijk te Hattem.
Traces of War. [Gezien 23-04-2020]. Overlijdensadvertentie.
Nieuwe
Haagsche
Courant, Den Haag, 22-06-1945. Een doodgewoon
boerderijtje op de Veluwe. Wat er zich in een
centrum van spionage afspeelde. Dagblad Amigoe
di Curaçao, Willemstad, 11-04-1946. In Hilversum komt
een verzetswijk. Algemeen Handelsblad, Amsterdam,
21-10-1955.
Cyril Leger, zoon van mijningenieur Liepman Leger (1883-na 1962) en Elsje Vischschraper (1883-1962) groeide deels op in Zuid-Afrika en Nederlands Indië. Hij bezocht de HBS te Hilversum. Na te zijn opgeleid als elektrotechnisch ingenieur trad hij in dienst bij de NSF. Hij stond eind 1941 in contact met zowel René Wirix van de Ordedienst als met Florus Slooff, tussenpersoon bij de reparatie en ombouw van een vliegtuigzender. Na
het
verraad van Izaak Metz werden hij, Slooff en
radioreparateur Bart
Graaff, op
18
maart 1942 opgepakt en overgebracht naar de
Polizeigefängnis Scheveningen, beter
bekend als het Oranjehotel. Uit het
gevangenisregister blijkt dat hun zaak
behandeld wordt een Duits beambte Ortmann
van Abteilung IV E 2 (contraspionage,
economie) van de Abwehr. Bronnen Overgangsexamen H.B.S. De Gooi- en Eemlander, Hilversum, 13-07-1928. https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011169664:mpeg21:a0083Archives, Arolsen (D). 1.2.2.1 / 11298894. Befehlshaber der Sichterheitspolizei Scheveningen an den Befehlshaber der Sicherheitspolizei den Haag betreffend Einweisungen von Häftlingen in das Polizeigefängnis. 1.2.2.1 / 12119304. Karteikarten und Personalkarten des Zuchthauses und der Sicherungsanstalt Brandenburg-Görden (BLEA, Potsdam). Leger,
Cyril
Charles. WO2slachtoffers.nl, [gezien
24-04-2020]. https://www.albertusperk.nl/eigenperk-artikelen/2016-2%20Onvaderlandschlievenden%20NSF.pdf to top of page.
Jaap Paap, van
beroep chemigraaf/drukker, was in de oorlog
brandwacht bij de bedrijfsbrandweer van de NSF.
Vanwege verzetsactiviteiten (welke dat zijn is vooralsnog
onbekend) werd hij in juni 1944 opgepakt. Hij belandde in
concentratiekamp Sachsenhausen in Oranienburg. Hij
zou in Rheinsberg, zo'n 50 km noordelijk van
Sachsenhausen, op 23 april 1945 zijn omgekomen. Hij
heeft geen bekend graf. Archieven
Burgerlijke Stand Erelijst van
Gevallenen 1940-1945 https://www.sachsenhausen-sbg.de/ Hans Hoogenboom. 'Onvaderlandschlievenden'bij de NSF. Eigen Perk, Hilversum, 2016/1. Blz. 56-87. https://www.albertusperk.nl/eigenperk-artikelen/2016-2%20Onvaderlandschlievenden%20NSF.pdf to top of page.
Theodor (Theo?)
la Rivière was elektrotechnisch ingenieur. Vóór de
Duitse inval werkte hij bij de KLM, In 1937 trouwde
hij met Nel de Vrieze, die in 1935 een van de vier
eerste Nederlandse stewardessen was. Na mei 1940
vond hij emplooi bij de N.S.F. Begin 1944 werd hij
actief in de Radiodienst van de Raad van Verzet
(RVV). Hij smokkelde onderdelen van radiozenders de
fabriek uit, waardoor hij en anderen een groot
aantal zenders voor de Radiodienst kon bouwen. Hij
stond in direct contact met Jan Thijssen, de leider
van de RVV-Radiodienst.
Theodor la
Rivière werd tot 5 september 1944 vastgehouden in
Vught. Hij werd toen gedeporteerd naar KZ
Sachsenhausen, en van daaruit werd hij op 16 oktober
1944 overgebracht naar KZ Neuengamme, Hamburg. Daar
is hij vermoedelijk op 21 februari 1945 is
omgekomen.
Mevrouw Van der
Aa en haar dochter Jacky kwamen om in KZ
Ravensbrück, in respectievelijk februari en april
1945.
Bronnen Loek Caspers
(1924-2019). Vechten voor vrijheid. Oorlog en verzet
op de Utrechtse heuvelrug. Verloren, Hilversum, 2007. Blz. 130-131,
137. Mevrouw B.E.
Van der Aa-Meertens.
to top of page.
Ir. René Wirix,
voormalig beroepsofficier en werkzaam in een
kantoorfunctie bij de NSF, had in oktober 1940
een kleine groep opgericht, die zich bezig hield
met economische spionage. De verzamelde
inlichtingen belandden hoogstwaarschijnlijk via
Philips-contacten in Zwitserland, en van
daaruit bereikten ze Londen. Wirix was
aangesloten bij de verzetsorganisatie Ordedienst
(OD). Metz, die met een Duitse vrouw getrouwd was, kreeg voor zijn verraad een beloning van 1000 gulden, met als bonus een geheel verzorgde vier weken durende vakantie naar Duitsland, met zijn hele gezin. Metz' verraad kostte - volgens de rechtbank in 1946 - tenminste vijf mensen het leven. Hij werd hiervoor aanvankelijk ter dood veroordeeld, kreeg gratie en vervolgens levenslang. In 1959 kwam hij vrij. Hij overleed op 67-jarige leeftijd te Amsterdam, 1970. Bronnen 'Arwanda1465'. 'Ter Herinnering aan René Paul Wirix (38 jaar). Stiwotforum.nl, 09-12-2018. https://www.stiwotforum.nl/viewtopic.php?p=189807&sid=5d0dfe7ec2d81d775028efdb05e7c234 Archives, Arolsen (D). G.J.
van
Ojen Jr. De Binnenlandse
Strijdkrachten (Staatsuitgeverij,
‘s-Gravenhage, 1972). Blz 15: "De voormalige
beroepsofficier der Grenadiers wijlen R.P. Wirix,
als radio-specialist verbonden aan de Nederlandse
Seintoestellenfabriek te Hilversum, vormde in
oktober 1940 een kleine groepering die zich onder
zijn leiding voornamelijk bezig hield met
economische spionage” Over Izaak Metz (Hilversum,
25-04-1902 – Amsterdam, 11-01-1970). to top of page.
Pieter
van
Dijk was radiotechnicus en werknemer van de NSF. Na
sluiting van de fabriek, 9 september 1944, moest hij
onderduiken, om aan de Arbeitseinsatz te ontkomen.
Mei4580. Werkgroep herdenking mei '45-'45, [Hilversum], [1980]. Boekje, met summiere biografische gegevens van 25 omgekomen Hilversummer vertzetslieden, waarvan 23 met portretfoto. Bevat het jeugdverhaal 'Groeten uit Hilversum 4 mei 1945' van Imme Dros.' In mei 1980 gedistribueerd op lagere scholen in Hilversum. Teun Juk. Bene Roelf Westerdijk –
Uithuizermeeden. Groningen4045.nl, [gezien
27-04-2020]. Hans Hoogenboom.
'Onvaderlandschlievenden'bij de NSF. Eigen Perk,
Hilversum, 2016/1. Blz. 56-87. to top of page.
Martinus Letterie kwam uit een rood nest. In 1938 werd hij magazijnbediende bij de NSF.
Martinus Letterie liet een gezin met jonge kinderen achter. Martine Letterie, een van zijn kleindochters: “Mijn oma kreeg pas in 1948 erkenning en een klein pensioentje." Waarom
hij,
NSF-werknemer betrokken in het verzet en
omgekomen in een concentratiekamp, niet op het
NSF-monument vermeld staat, is onbekend.
Zijn nam ontbreekt ook op de plaquette in de
Hilversumse raadzaal, waar 25 door
verzetsactiviteiten omgekomen Hilversummers
herdacht worden Een
verklaring
zou kunnen zijn dat dit is omdat hij niet voor
zijn verzetsactiviteiten gearresteerd werd, maar
vanwege het vermoeden dat hij communist was. Ook
is denkbaar dat Martinus, als magazijnbediende,
onbekend was bij de mensen die circa 1950 de namen
voor het NSF-monument hebben aangedragen. Zij en
een aantal van de wel vermelde slachtofffers
stamden uit 'betere kringen'.
Op 24 februari 2015 werd Martinus alsnog herdacht.
Toen is er voor zijn voormalige woning,
Siemensstraat 17 te Hilversum, een struikelsteen
voor hem gelegd. Bronnen Martine Letterie. De oorlog van twee
kanten. Martineletterie.nl, [gezien 27-04-2020], Hannie Humme, Huizen. Telefoongesprek met
Bart FM Droog, 28-04-2020.
Antonie
(Anton?
Ton?) Roijter was machinebankwerker bij de N.S.F.
In het personeelsblad Nieuwsgolf
(no. 1, 1946)
werd hij met alle andere in de oorlog omgekomen
medewerkers herdacht. Achter zijn naam staat:
“Overleden in Duitsche gevangenschap te Duisburg”.
Plaatsen die
open bleven.... Nieuwsgolf
no. 1, Hilversum, 01-02-1946.
Jan Visee
Jan Visee was een
zoon van Jan Visee (ca. 1892-1960) en Jacoba Klaasje
Ligtermoet (ca. 1888- na 1960). Hij was
gereedschapmaker bij de NSF. Bronnen De
Baarnsche
“Ondergrondsche”. Kroniek van de Week,
Baarn,06-06-1945 Visee, Jan.
WO2slachtoffers.nl,04-11-2018.
to top of page.
Samenstelling Bart
FM Droog, met dank aan de Arolsen Archives, de
Philips Company Archives en Werkgroep
Oorlogsdoden.org
. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |
